ΜΕΝΟΥ
ΜΕΝΟΥ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Παραδοσιακά Επαγγέλματα

Η Αγιογραφική Τέχνη στην Κοινότητα μας

Η κοινότητα μας από πολύ παλιά αποτελεί κέντρο αγιογραφίας. Οι ναοί μας φιλοξενούν πολλά εκκλησιαστικά έργα γνωστών αλλά και άγνωστων αγιογράφων από το τέλος του 17ου αι. και μετέπειτα. Όπως για παράδειγμα οι εξαιρετικής ποιότητας και καλλιτεχνικής έμπνευσης εικόνες και τοιχογραφίες στο ιστορικό εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου της Άρπερας (18ος αι.).

Είναι επίσης, γνωστό ότι στο τέλος του 19ου αι. (1880) επιστρέφει στην Κύπρο ο αγιογράφος Νικόλαος Παπαστεφάνου από τη Σύμη. Ο Νικόλαος Παπαστεφάνου (1849-1920) γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Σύμη των Δωδεκανήσων έχοντας διπλή καταγωγή, κυπριακή από τον πατέρα του και Συμιακή από τη μητέρα του. Στη Σύμη, η οποία την περίοδο εκείνη είχε εξελιχθεί σε σημαντικό αγιογραφικό κέντρο του Ανατολικού Αιγαίου και των Μικρασιατικών παραλίων, ο Νικόλαος μαθαίνει να αγιογραφεί από προσωπικό ενδιαφέρον παρατηρώντας και αντιγράφοντας τις εικόνες που συναντούσε στις εκκλησίες του νησιού. Αργότερα, μαθήτεψε για κάποιο διάστημα στον Κερκυραίο ζωγράφο Θεόδωρο, τον οποίο γνώρισε αρχικά στη Σύμη και αργότερα στο Λιβίσι των μικρασιατικών παραλίων.

Από το 1880 μέχρι τον θάνατό του ο Παπαστεφάνου εγκαθίσταται στην Κύπρο και εργάζεται σε πλήθος ναών κυρίως της κυπριακής υπαίθρου. Η τεχνοτροπία του αποτελεί μείγμα νεωτερικών και παραδοσιακών στοιχείων. Θα μπορούσε να ενταχθεί στην τάση της νεότερης εκκλησιαστικής τέχνης (ν.ε.τ.) που αναμειγνύει βυζαντινότροπα δυτικότροπα και πολλά «λαϊκότροπα» στοιχεία. Ο Νικόλας Παπαστεφάνου πέθανε το 1920 και τάφηκε στην Τερσεφάνου.

Ο γιος του, Νεόφυτος Νικόλα Ζωγράφου (1880-1961) γεννιέται στην Τερσεφάνου και εργάζεται στο νησί μέχρι τον θάνατό του. Δάσκαλός του στη ζωγραφική ήταν ο πατέρας του από τον οποίο κληρονόμησε τα εικονογραφικά πρότυπα και το σύνολο του αρχείου του. Ασχολείται με την αγιογραφία επαγγελματικά, ενώ παράλληλα ασκεί και την ψαλτική τέχνη. Η τεχνοτροπία του επηρεάζεται από την αντίστοιχη του πατέρα του, όμως ακολουθεί τη γενικότερη τάση της εποχής του προς λαϊκότροπες διατυπώσεις και περισσότερες δυτικότροπες επιρροές. Η κατοικία του, αποτέλεσε για περισσότερο από μισό αιώνα, κέντρο παραγωγής εικόνων που σήμερα κοσμούν πολλά εικονοστάσια ναών και εξωκλησιών σε όλο το νησί.

Το έργο των δύο αγιογράφων ιδωμένο συνολικά παρουσιάζει ενδιαφέρον και από την άποψη της εξέλιξης ενός, κατ΄ ουσίαν, οικογενειακού εργαστηρίου, το οποίο καλύπτει έναν και πλέον αιώνα της ν.κ.ε.τ. Παρατηρούμε ότι ενώ ο πατέρας ακολουθεί σε γενικές γραμμές τη μεταβατική τεχνοτροπία του τέλους του 19ου διατηρώντας ισχυρά ακόμα ερείσματα στη «μετά-βυζαντινή» παράδοση, ο γιος ακολουθεί την τέχνη του πατέρα του με περισσότερα «λαϊκότροπα» στοιχεία και χωρίς να την εξελίσσει από την άποψη της ζωγραφικής τεχνικής. (Περισσότερα για τη ζωή και το έργο τους βλέπε στο βιβλίο, Βασίλης Βασιλείου, Νικόλαος Παπαστεφάνου και Νεόφυτος Ν. Ζωγράφου, Ο βίος και το έργο δύο αγνώστων αγιογράφων του 19ου και 20ου αι. στην Κύπρο, Τερσεφάνου 2021. Η παράδοση της αγιογραφίας συνεχίζεται και σήμερα στα εργαστήρια των αγιογράφων: α. Παπαιωάννη Καλλή, ιερέα του χωριού μας. β. του ταλαντούχου Μάριου Σταυρινού και του γιου του, Γιώργου Σταυρινού και γ. Βασίλη Βασιλείου.

Η Ιεροψαλτική Τέχνη στο χωριό μας

Η μικρή κοινότητά μας με τη χάρη του Θεού, αξιώθηκε να την υπηρετήσουν ευσεβείς ιερείς και πολλοί εξαίρετοι ιεροψάλτες. Είναι γεγονός ότι από πολύ παλιά πέρασαν αξιομνημόνευτοι ιεροψάλτες, που κόσμησαν το εκκλησιαστικό αναλόγιο του ναού της Αγίας Μαρίνας και του Αγίου Νεκταρίου.

Αρχή κάνουμε από τον ψάλτη και αγιογράφο Νεόφυτο Νικόλα Ζωγράφο (1880-1961) ο οποίος υπηρέτησε για πολλά χρόνια ως δεξιός ψάλτης και μάλιστα αμισθί. Στη συνέχεια άξιος λόγου είναι ο καλλίφωνος ψάλτης Γεώργιος Ολύμπιος από τα Λύμπια. Ο «Λυμπιανός όπως ήταν γνωστός στους περισσότερους, που αν και δεν γνώριζε την εκκλησιαστική μουσική, έψαλλε από στήθους με μια σπάνια και περιπαθή φωνή πολύ όμορφα και καλλιεργούσε στους πιστούς προσευχητική διάθεση. Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί και ο Δημήτρης Πελεκάνος, γνωστός με το παρωνύμιο «Διάκος», λόγω του ότι σύχναζε τακτικά στον ναό της αγίας Μαρίνας και συμμετείχε στις ακολουθίες καθημερινά. Επίσης, μπορούμε να μνημονεύσουμε τον μακαρίτη Αντωνή Παναγή που για πολλά χρόνια συνέψαλλε με τον καλλικέλαδο και πολύ καλό γνώστη της Βυζαντινής Μουσικής, Παναγιώτη Κουσιάππα. Ο Παναγιώτης Κουσιάππας καταγόταν από την κατεχόμενη Λύση και μαθήτευσε στους διακεκριμένους ιεροψάλτες του χωριού Λύση και του Γιάγκου Σουρουλλά.

Επιπρόσθετα, κατά καιρούς στο αναλόγιο βοηθούσαν οι ψάλτες Νικόλας Ζωγράφος (ο οποίος έψαλλε και το τραγούδι του αγίου Λαζάρου κάθε Κυριακή των Βαΐων) , Αντρέας Θεοφάνους, τα αδέλφια Σταύρος και Νικόλας Σταυρή. Πέραν αυτών, το χωριό μας αναδείχθηκε φυτώριο ιεροψαλτών, αφού με τη βοήθεια του αείμνηστου παπά Αγγελή και την ενθάρρυνση του παπά Ιωάννη Καλλή, πολλοί έμαθαν την ψαλτική τέχνη και υπηρετούν σήμερα τα αναλόγια της εκκλησιαστικής μας περιφέρειας αλλά και αλλού. Όπως οι, π. Σπυρίδων Σταυρή, Αντώνης Αντωνιάδης, π. Μάριος Δημητρίου, π. Μάριος Λεμονής, Παναγιώτης Βασιλείου, Δαυίδ Λαβίθης, Κυριάκος Μιχαήλ και Κωνσταντίνος Μιχαήλ. Σήμερα στους ναούς της κοινότητάς μας ψάλλουν, ο Βασίλης Βασιλείου και Δημήτρης Παπαγιαννούλης μαζί με τους Χαράλαμπο Μιχαήλ και Μάριο Παρτασά. Τέλος, στην αίθουσα της εκκλησίας μας προσφέρονται δωρεάν μαθήματα βυζαντινής μουσικής από τον Ψάλτη Βασίλη Βασιλείου.